Volgens de Javaanse adat begraaft men de overledene het liefst dezelfde dag en wel binnen 24 uur. Of dat nu komt vanwege het tropisch klimaat in Indonesië (en later Suriname) en het niet beschikken over een koelruimte of dat het inderdaad met geloof te maken heeft, daar zijn de meningen over verdeeld. Feit is dat men het liefst zo spoedig mogelijk de begrafenis organiseert. Echter kan dat in Nederland niet altijd, vanwege de Wet op de lijkbezorging (Wlb). Hierin staat namelijk vastgelegd dat een overledene niet eerder dan 36 uur na overlijden mag worden begraven of gecremeerd en dat de uitvaart uiterlijk op de zesde werkdag na het overlijden moet plaatsvinden. Er worden echter wel eens uitzondering gemaakt.
De adat en de kennisoverdracht
Wat men wel behouden heeft zijn de rituelen bij het baden en het afleggen van de overledene. Zoals de rest van de adat worden de tradities mondeling overgedragen. Nog steeds overgiet men de overledene bij het bad-ritueel met zeven verschillende soorten water. Een bekende Javaanse gezegde luidt: ‘elk dorp heeft zijn eigen gebruik’. Door mondelinge kennisoverdracht en hetgeen voor handen was in het dorp, is het mogelijk dat het ritueel op een aangepaste wijze wordt uitgevoerd in de verschillende dorpen oftewel kampongs in Suriname.
Hoewel de kennisoverdracht afhankelijk was van de voorhanden zijnde kennis in het dorp, is deze zo goed en oprecht mogelijk overgedragen. De gewoonten van de verschillende dorpsgemeenschappen zijn uit Indonesië, via Suriname, meegenomen naar Nederland. Vanwege de schaarste aan kennis van deze rituelen in Nederland en de spreiding van woonplaatsen van deze deskundigen heeft men zowel in Nederland als in Suriname ervoor gekozen de kennis te bundelen in verenigingen. Feit is dat men trouw blijft aan de symboliek om zeven verschillende soorten water te gebruiken als symbool voor de zeven delen waar het lichaam uit bestaat. Hierdoor kan er toch invulling gegeven worden aan de wens van de overledene om volgens de adat gebaad en afgelegd te worden. Deze wens geeft men aan de kinderen door.
Ritueel bij het baden
Het ritueel bij het baden begint met het gebed. Er wordt wierook (menyan) gebrand en er wordt met de overledene gesproken en gevraagd om medewerking bij het baden van het lichaam. De betekenis van de zeven soorten water wordt uitgelegd. Het is ter vervolmaking van de overledene. Met het baden van het lichaam wordt de overledene die schoon op aarde is gekomen weer schoon teruggeschonken aan de schoot der aarde. Liefst baden mannen een overleden man en vrouwen een overleden vrouw. De handen worden vóór en na het baden met alcohol gereinigd (‘palm’ of een ander middel met een hoog alcoholpercentage). De zeven soorten water staan klaar om de overledene mee te overgieten.
Zeven verschillende soorten water
De zeven soorten water, oftewel banyu werno pitu (lees: banjoe werno pitoe), staan symbool voor de zeven delen van het lichaam zijnde: haar, huid, hoornlaag, ader, spieren, beenderen en merg. Bij deze visie op het lichaam wordt elk deel met een ander soort water gesymboliseerd zijnde:
- Blauw van blauwsel.
- Geel van kurkuma (kunyit).
- Groen van kleursel.
- Zwart van de as van het hout waarmee gekookt werd of as van een gebrande rijsthalm. Dit wordt gezeefd en aan het water toegevoegd.
- Troebel geurend water door middel van naftaleen.
- Zeepwater: water met badzeep.
- Water om af te spoelen.
Soms gebruikt men ook bruin water, gekleurd door zand of tamarinde (asem). Anderen gebruiken lekker geurende bloemen in het water, zoals jasmijn (kembang melati) en rozenblaadjes.
In vrede de aarde verlaten
Na het baden wordt de overledene gekleed in eigen (batik)kleding of in mori (wit katoen). Men wikkelt de overledene in zeven delen wit katoen, mori, volgens een vast patroon. Hierna neemt een ieder afscheid van de overledene en volgt de begrafenis. Er worden zeven balletjes gemaakt van (moeder) aarde: gelu (lees: geloe). Ook de gelu symboliseren de zeven delen van het lichaam die terugkeren naar moeder aarde.
In Suriname wordt de overledene uit de kist gehaald en in de schoot der aarde gelegd. De kist wordt opengebroken en als een soort dak boven de overledene geplaatst. De overledene ligt op zijn of haar zij, gesteund door de gelu’s. Indien men er voor kiest om de persoon in een kist te begraven legt men de gelu’s in de kist. Het gaat om het symbool: van stof zijt gij gemaakt en tot stof zult gij wederkeren. Het woord gelu is afgeleid van het woord gela. Dat betekent spijt. Aja Gela (lees: odjoh geloh) betekent geen spijt. Door middel van een spreuk vraagt de voorganger de overledene om geen spijt te hebben en los te laten, zodat hij of zij niet gaat dwalen, maar in vrede de aarde verlaat.
Reacties (2)